W ostatnich latach Unia Europejska wprowadziła szereg zmian mających na celu poprawę bezpieczeństwa żywności, zwłaszcza w kontekście osób cierpiących na alergie pokarmowe. Jednym z istotnych obszarów jest tzw. etykietowanie ostrzegawcze alergenów (PAL – Precautionary Allergen Labelling), które odnosi się do potencjalnych zanieczyszczeń krzyżowych. W odpowiedzi na brak jednolitych praktyk i niejednoznaczność przepisów, w 2022 roku Komisja Europejska opublikowała specjalne zawiadomienie precyzujące warunki stosowania oznaczeń typu „może zawierać…”.
Czym jest PAL?
PAL (Precautionary Allergen Labelling) to dobrowolna informacja na etykiecie produktu, mająca na celu ostrzeżenie konsumentów przed możliwym, niezamierzonym występowaniem alergenów w wyniku zanieczyszczeń krzyżowych w procesie produkcji. Przykładowe oznaczenia to: „może zawierać orzeszki ziemne” lub „produkt wytwarzany w zakładzie, w którym przetwarza się mleko”.
Do niedawna brakowało jednolitych przepisów dotyczących warunków stosowania takich oznaczeń, co prowadziło do ich nadużywania. Nowe wytyczne mają na celu wprowadzenie większej przejrzystości i ograniczenie PAL wyłącznie do przypadków uzasadnionego ryzyka.
Dwa warunki dopuszczalności stosowania PAL
Zgodnie z zawiadomieniem Komisji, etykietowanie ostrzegawcze alergenów jest dozwolone tylko wtedy, gdy spełnione są dwa kluczowe warunki:
- Podjęcie wszystkich środków zapobiegawczych w celu uniknięcia zanieczyszczeń krzyżowych – w tym:
- skuteczne czyszczenie linii produkcyjnych,
- odpowiednie planowanie kolejności produkcji,
- separacja surowców lub procesów,
- dobór bezpiecznych dostawców i receptur.
- Przeprowadzenie oceny ryzyka, która:
- potwierdza, że zanieczyszczenie krzyżowe rzeczywiście może wystąpić,
- wskazuje, że poziom niezamierzonej obecności alergenu może być niebezpieczny dla osób uczulonych.
Bez spełnienia tych dwóch warunków, stosowanie PAL jest niedozwolone.
Zapobieganie zanieczyszczeniom krzyżowym
Komisja Europejska jednoznacznie podkreśla, że prewencja jest kluczowa. Oznacza to konieczność wdrożenia skutecznych działań organizacyjnych i technologicznych, takich jak:
- separacja produkcji w czasie lub przestrzeni,
- skuteczne czyszczenie i walidacja procedur czyszczenia,
- szkolenie personelu,
- monitorowanie i dokumentowanie działań prewencyjnych.
Tylko w przypadku, gdy mimo zastosowania tych działań ryzyko nadal istnieje, można rozważyć użycie PAL jako narzędzia komunikacji ryzyka.
Jednym z problemów, które doprowadziły do stworzenia nowych wytycznych, było nadużywanie PAL, często bez uzasadnionej oceny ryzyka. Zdarzało się, że oznaczenia ostrzegawcze były umieszczane na etykietach:
- „na wszelki wypadek”,
- z powodu braku informacji od dostawców,
- po pojedynczym incydencie, zamiast wdrożenia procedury zarządzania zdarzeniem.
Takie podejście nie tylko wprowadzało w błąd konsumentów, ale również prowadziło do utraty zaufania do oznaczeń PAL, co w praktyce obniżało ich skuteczność.
Okres przejściowy do 1 stycznia 2026 r.
W związku z tym, że nowe podejście do PAL wymaga od operatorów żywnościowych dostosowania procedur i potencjalnych zmian etykiet, Komisja Europejska przewidziała okres przejściowy do 1 stycznia 2026 roku.
Do tego czasu firmy powinny:
- wdrożyć zasady oceny ryzyka alergenowego,
- udokumentować zastosowane środki prewencyjne,
- zaktualizować specyfikacje surowców,
- przeformułować komunikaty na etykietach.
W przypadku braku pełnej gotowości do tego terminu, firma powinna mieć opracowany plan działań przejściowych, który jasno określi zakres i harmonogram wdrożenia niezbędnych działań.
Po zakończeniu okresu przejściowego wszystkie produkty wprowadzone do obrotu będą musiały być zgodne z nowymi wytycznymi. To oznacza:
- zero tolerancji dla nieuzasadnionego stosowania PAL,
- obowiązek dokumentowania działań prewencyjnych,
- gotowość do przedstawienia oceny ryzyka organom kontrolnym.
